Transformatie in de Nederlandse zorg.. A bridge too far?

Mijn denkproces heeft inmiddels al heel wat sprongen gemaakt om tot deze blog te komen: van verwondering over hoe we IZA-projecten aanpakken, via een fase van incrementele transformatie, naar het concept van liminaliteit – waar ik verderop dieper op inga. Mijn gevoel van onrust, dat we aflopen op een ravijn en niet nadenken hoe we aan de overkant kunnen komen, is nog heftig aanwezig. Ik weet ook zeker dat het gedeeld wordt, die urgentie, maar waarom lukt het ons dan niet?

Een korte recap

Ik werk veel in IZA samenwerkingsverbanden en zie daar mooie en minder mooie dingen gebeuren. Wat ik zie is dat we te veel werken vanuit bestaande processen en werkelijkheden in plaats van dat we bezig zijn met vernieuwing, en daar maak ik me zorgen over.

In mijn tweede blog ging ik op zoek naar waarom we onze plannen überhaupt transformatie noemen. Daar heb ik nog geen goed antwoord op. Is transformatie vooraf in te calculeren? ChatGPT vond dat een geslaagde transformatie pas achteraf zichtbaar is. Maar dat lost mijn probleem nog niet op. Namelijk dat we te veel bezig zijn met bestaande problemen oplossen in plaats van dingen echt anders te doen. Wel kwam ik tot het inzicht dat mijn volgende blog hier verder op in moest gaan.

Waarom is veranderen vanuit een probleem zo vanzelfsprekend en waarom lijken we dat automatisch te doen?

Zoals ik in mijn vorige blog aangaf zijn er, denk ik, veel redenen om vanuit een probleem oriëntatie te innoveren, veranderen of incrementeel te transformeren. Zo schreven Jaap van ’t Hek en Leike van Oss een mooi boek over de ‘onveranderbaarheid van organisaties’, en waarom niet veranderen, of langzaam “organisch” veranderen voor de mens in de basis best een gezond iets is. Namelijk: als je context volledig verandert, is het dan nog het werk waar je voor gekozen hebt? Of doe je eigenlijk iets anders? Een mens heeft houvast nodig om te kunnen functioneren, dat is niet zomaar weg te “veranderen”. Te veel en te snel veranderen zorgt of voor een terugval of voor massaal afhaken.

Als het werk niet meer voelt als zorg haken de mensen af

We zien nu al veel mensen afhaken in de zorg. Registratielast, werkdruk en controledrift zijn redenen die genoemd worden. Als ik alleen maar achter de computer zit om anderen inzicht te geven in hoe ik mijn werk doe, kan ik dan nog wel mijn werk doen? Mensen in de zorg kiezen ervoor om zorg te verlenen. In digitaliseringsprojecten horen we vaak het argument dat digitalisering de afstand tot de patiënt vergroot. In de fysieke zin is dit mogelijk ook zo. Tegelijkertijd kan het verlagen van de drempel tot de zorg (doordat je bijvoorbeeld vanuit huis kan beeldbellen) ook zorgen dat je meer en makkelijker in contact kunt zijn. Alleen is dat contact in een andere vorm.

Goed weten waarom mensen voor een bepaalde baan en functie hebben gekozen en wat ze daarin belangrijk vinden, is een belangrijk gegeven om te kunnen onderzoeken waar weerstand tegen de verandering gaat ontstaan. Dat eren, daar aandacht voor hebben en er samen taal aan geven is een manier om de verandering te accepteren en terugval te voorkomen. Maar als de zorgverleners nu al aan het afhaken zijn. Waarom wil ik dan nog meer verandering? Een radicalere verandering door te roepen dat we verder moeten gaan en moeten transformeren?  

Zit de Nederlandse zorg in een liminale fase?

Liminaliteit is, naast natuurlijke weerstand, een tweede reden waardoor het voor mij logisch lijkt dat we vanuit het heden proberen te werken. Een vrije vertaling van de betekenis van mij (geleend van presentaties en blogs van mensen die het veel beter weten): Een liminale fase is een periode van grote onzekerheid, omdat je “weet” dat doorgaan op de oude manier niet meer kan (economisch, ecologisch, menselijk, etc.), maar je ook nog niet ziet hoe de “nieuwe” manier er dan uit moet zien. In een dergelijke fase is het loslaten van het oude en bewegen naar het nieuwe erg moeilijk voor mensen. Ik denk dat we nu vol in deze fase van loslaten zitten in de zorg.

Hoe kom je aan de overkant?

Loslaten van het oude zonder dat je weet waar je dan heen gaat, is iets waar maar weinig mensen voor kiezen als ze een baan nemen. Ondernemers hebben altijd een plan, een droom, maar weten niet zeker of ze er gaan komen. Het verhaal van hoe de wereld eruit moet zien (de “rechterkant” van de liminale fase) hebben ze vaak best wel scherp. Ze weten niet hoe, maar wel wat en waarom. Zou het kunnen zijn dat medewerkers juist kiezen voor de baan, werkgever en/of werkinhoud, omdat die op het moment van de keuze bij ze past? Ze denken natuurlijk ook vooruit en hebben een ontwikkelpad. Maar kiezen voor iets wat er nu is en nu bij ze past. Niet op iets wat er (nog) niet is.

Van probleem-georiënteerd oplossen naar verhalen in de toekomst

Nog even terug naar die ondernemer. Die heeft een visie op de toekomst en een overtuiging dat die beter is dan waar we nu zijn. Ondanks dat die nog niet exact weet wat ervan komt, is het verhaal aansprekend genoeg om toch op die wankelende brug te springen en risico te nemen in het nu.

Terwijl ik dit schrijf ben ik het “nieuwe” boek van Harari aan het lezen, Nexus. Hierin wordt nogmaals door hem uitgelegd dat de grote kracht van de mens zit in het feit dat we enorme groepen in beweging kunnen brengen en verbonden kunnen houden. Vele malen groter dan onze directe omgeving. Allemaal vanwege verhalen waarvan we samen hebben besloten dat we erin geloven (denk bijvoorbeeld aan ons geloof, democratieën, geld), en dat we ons daarmee verbinden. Ik denk dat hier een parallel te trekken is. Namelijk, wanneer er geen verhaal is voor de toekomst van de zorg, die herkenbaar uitnodigend is en waar we ons aan kunnen verbinden, dan is het veel moeilijker om het oude los te laten. Omdat we nu probleem-georiënteerd oplossen in de zorg, maken we geen nieuwe verhalen. We vertellen wat er allemaal mis is in het nu. Ik wil ons denken kantelen naar verhalen in de toekomst, zodat we ons kunnen verbinden aan iets nieuws en dan misschien wel in beweging kunnen komen.

Mijn laatste blog in deze reeks zal dan ook gaan over verhalen, storytelling. Die eindigt met een uitnodiging om samen een verhaal te gaan maken. Ben je nog steeds aangehaakt? Dank je wel! Ben ik je kwijt? Laat me weten waar! Dit kunnen we alleen samen!