AI in het ECD: Zorgorganisaties die nu aan de slag gaan lopen straks voorop

AI in de zorg roept vaak beelden op van ingewikkelde technologie en toekomstige vergezichten. Maar de realiteit is: het is er al. Toch zien we in de praktijk dat veel zorgorganisaties nog twijfelen of afwachten. Niet omdat ze niet willen, maar omdat ze denken dat het iets groots moet zijn. Terwijl juist de kleine, slimme toepassingen het verschil maken. Welke kansen laat je liggen als je AI nog niet inzet in de dagelijkse praktijk binnen jouw organisatie?

Wat is AI eigenlijk en waar kom je het al tegen?

AI (kunstmatige intelligentie) is een verzamelnaam voor systemen die kunnen leren van data, patronen herkennen of zelfstandig taal interpreteren. Dat klinkt complex, maar het zit soms al in tools die zorgmedewerkers dagelijks gebruiken, zonder dat ze zich daarvan bewust zijn. Denk aan:

• Spraak-naar-tekst bij rapporteren.
• Automatische samenvattingen van observaties of overdrachten.
• Slimme zoekfuncties binnen het ECD.
• Automatisch tonen van meetwaarden of observaties bij herkenbare termen in de tekst (zoals ‘glucose’).
• Beslisondersteuning bij medische afwegingen of signalering van ontbrekende aandachtspunten op basis van observaties.
• Vertaalondersteuning voor medewerkers die de Nederlandse taal minder goed beheersen.
• AI-functionaliteit voor monitoring en signalering binnen het ECD.

Zonder dat je een groot systeem hoeft te implementeren, kun je met dit soort toepassingen direct tijd winnen, het aantal fouten terugdringen en medewerkers ondersteunen. Veel leveranciers zijn al bezig met dit soort AI-functionaliteiten, soms geïntegreerd in het ECD, soms als aanvullende dienst. Juist dat maakt AI zo krachtig: het sluit aan bij het dagelijks werk.

Welke AI-toepassingen zien we binnen en buiten het ECD?

AI in de langdurige zorg bevindt zich nog in de ontwikkelfase, maar er zijn ook al bewegingen zichtbaar. Sommige toepassingen worden getest of in beperkte mate ingezet, bijvoorbeeld in pilots. Hieronder vind je een aantal voorbeelden van AI-toepassingen binnen en buiten het ECD:

Binnen het ECD

• Spraakgestuurd rapporteren
  Medewerkers spreken hun verslag in; het systeem zet dit automatisch om naar tekst, wat registratiedruk kan verlagen.
• AI-gestuurde suggesties tijdens invoer
  Denk aan automatische aanvulling, signalering bij ontbrekende gegevens of ondersteuning bij het kiezen van de juiste registratietermen.
• Chat-achtige assistenten
  Virtuele hulpfuncties die medewerkers ondersteunen bij standaardvragen, tekstvoorstellen of navigatie binnen het systeem.
• Koppelingen met externe AI-modellen
  Bijvoorbeeld voor monitoring, gedragsanalyse of risicosignalering, als aanvulling op bestaande observaties of protocollen.

Buiten het ECD

• Capaciteitsplanning met AI
  Systemen die helpen om personeelsinzet beter af te stemmen op de actuele zorgvraag.
• Slimme ondersteuning van cliënten
  Bijvoorbeeld via sensoren, apps of spraakgestuurde hulpmiddelen die bijdragen aan veiligheid en zelfredzaamheid in de thuissituatie.

Deze toepassingen zijn nog lang niet overal ingebed in de zorgpraktijk, maar ze laten wel zien hoe AI zich begint te ontwikkelen binnen de sector. De kunst is om nu te verkennen wat relevant is voor jouw organisatie en hoe je medewerkers daar goed in meeneemt.

Waarom het gebruik van AI in de praktijk nog achterblijft

De techniek ontwikkelt zich snel en de toepassingen zijn er maar in de praktijk zien we dat het gebruik van AI in het ECD vaak nog beperkt blijft. Hoe komt dat?

• Voor veel organisaties is het lastig om te bepalen waar te beginnen of hoe AI toe te passen in bestaande processen.
• Er zijn richtlijnen en kaders, zoals de AI Act, ALTAI of ISO/IEC-richtlijnen, maar ze zijn vaak theoretisch en in de praktijk nog weinig bekend of toegepast. Duidelijke afspraken over eigenaarschap van data, wat mag en wat moet, ontbreken vaak nog op organisatieniveau.
• De implementatie wordt soms te technisch ingestoken, met te weinig aandacht voor gebruik en acceptatie op de werkvloer.
• Tegelijkertijd horen we ook dat organisaties wel willen, maar tegen beperkingen aanlopen in het tempo of de ondersteuning vanuit leveranciers of dat toepassingen nog onvoldoende betrouwbaar functioneren, waardoor het vertrouwen snel weg is.

Er is dus beweging bij zorgorganisaties, maar er zijn ook nog veel belemmeringen. Zolang AI niet breed wordt toegepast en omarmd, zal het de werkvloer niet echt ondersteunen.

AI vraagt om durven én om willen en kunnen

AI vraagt iets anders dan een traditionele (technische) implementatie. Het vraagt om nieuwsgierigheid, ruimte om te experimenteren en aandacht voor gedrag. Wie echt verschil wil maken, begint bij de mensen die ermee gaan werken.

• Start met kleine pilots, altijd samen met de werkvloer.
• Kies voor toepassingen met duidelijke meerwaarde.
• Geef medewerkers de ruimte om te oefenen, te experimenteren en daarbij ook fouten te maken.
• Stimuleer eigenaarschap en digitale vaardigheden.

"Daarbij helpt het om te kijken of medewerkers kunnen, willen en durven."

‘Kunnen’ gaat over vaardigheden en kennis. Weten hoe een AI-toepassing werkt, wanneer je die inzet en wat je ermee mag. ‘Willen’ draait om motivatie en overtuiging. Zien medewerkers de meerwaarde? Sluit het aan bij hun zorgpraktijk? ‘Durven’ vraagt om vertrouwen. In het systeem, maar ook in zichzelf. Durven te experimenteren, fouten durven te maken en anders durven werken.

Wie AI wil laten landen in de praktijk, begint dus niet bij de techniek, maar bij de mensen. Dáár zit de sleutel tot succesvolle adoptie. Onderstaand figuur laat zien hoe je het 'Kunnen, Willen, Durven'-model concreet kunt toepassen bij de inzet van AI in de zorg: 

En dan: privacy en ethiek mogen geen showstopper zijn

Bij elke innovatie in de zorg komen dezelfde terechte vragen op: Mag dit wel? Wat gebeurt er met onze data? Kunnen we het uitleggen aan cliënten en medewerkers?
Zeker bij AI zijn transparantie en verantwoording erg belangrijk. Niet alleen technisch: welke data mag en kan worden gebruikt? Maar ook moreel: wanneer laat je een systeem meedenken over zorgbeslissingen en moeten we dit willen?

Het antwoord is nooit zo zwart-wit. Wat belangrijk is, is dat je als organisatie vooraf duidelijke kaders stelt, het gesprek voert met gebruikers en je juridische basis op orde hebt.
Vragen over privacy, wetgeving en ethiek moeten je niet tegenhouden, maar ze moeten je wel helpen om het goed te doen.

En de toekomst? Die komt sneller dan je denkt

Voor zorgorganisaties die hun ECD strategisch inzetten, biedt AI nu al kansen om de werkdruk te verlichten en kwaliteit van zorg te verhogen. En de komende jaren groeit die rol alleen maar. Denk aan:

• Persoonlijke assistenten die meedenken in je workflow, vragen beantwoorden en suggesties doen.
• Realtime vertaaldiensten, waardoor medewerkers en cliënten met verschillende achtergronden elkaar beter begrijpen.
• AI-ondersteunde besluitvorming, waarbij het systeem op basis van data suggesties doet voor zorginterventies.
• Automatische analyse van ongestructureerde data, zoals vrije tekstvelden of gespreksverslagen.
• Ethisch meedenkende algoritmes die signaleren wanneer een handeling niet past bij iemands zorgplan of voorkeuren.
• En in de verte al zichtbaar: AI Agents. Slimme digitale ‘collega’s’ die zelfstandig acties uitvoeren, bijvoorbeeld bij triage of wachtlijstreductie. Veelbelovend, maar nog wel echt in ontwikkeling.

Wat ooit toekomst leek, staat inmiddels voor de deur. Zorgorganisaties die nu investeren in AI binnen het ECD, bouwen ervaring op met toepassingen die bijdragen aan efficiënter werken, betere dossiervoering en toekomstgerichte zorg. Die vroege ervaring maakt het niet alleen makkelijker om later op te schalen, maar vergroot ook het vertrouwen onder medewerkers en de wendbaarheid van de organisatie om in te spelen op verdere technologische ontwikkelingen. Door nu te leren wat werkt en wat niet, leg je niet alleen de basis voor succesvolle inzet van AI in de dagelijkse praktijk, maar het versterkt ook de basis voor de succesvolle inzet van andere technologische innovaties.

Tot slot

Ook binnen onze jaarlijkse ECD-inventarisatie besteden we dit jaar aandacht aan de rol van AI.
Welke plek krijgt AI op dit moment binnen het ECD? Welke toepassingen zijn er al en welke ontwikkelingen zien we ontstaan?

"Tot die tijd is één vraag het belangrijkst: Welke kleine stap kun jij vandaag zetten om AI onderdeel te maken van de dagelijkse praktijk?"