AI heeft de potentie om de zorg te transformeren. Waar slimme algoritmen en AI-tools tot voor kort toekomstmuziek leken, zijn ze nu steeds vaker realiteit in ziekenhuizen en huisartsenpraktijken. Ze kunnen zorgen voor snellere diagnoses, minder administratie en meer tijd voor de patiënt. Maar die belofte komt niet vanzelf. Verantwoord gebruik van AI vraagt om zorgprofessionals die begrijpen hoe AI werkt, waar de kansen liggen én waar de grenzen zijn. Onbekend maakt onbemind: dat remt niet alleen het gebruik, maar vergroot ook het risico op fouten en onbedoelde gevolgen zoals privacy-inbreuken of discriminatie door vooroordelen (bias) in de data of algoritmes.
Uit de AI Monitor Ziekenhuizen 2025 van M&I/Partners blijkt dat slechts één op de vijf ziekenhuizen hun AI-basis (AI-readiness) op orde heeft. Het grootste knelpunt? Gebrek aan AI-bewustzijn en -kennis bij medewerkers. Terwijl AI steeds centraler komt te staan, blijft de potentie ervan onbenut zolang zorgverleners niet weten wat deze technologie betekent voor hun dagelijkse praktijk. AI-geletterdheid is daarom een randvoorwaarde voor verantwoorde, veilige en innovatieve zorg.
In dit artikel laten we zien waarom AI-geletterdheid dé sleutel is tot vertrouwen en vooruitgang in de zorg, wat het inhoudt en waarom het onmisbaar is. Dat doen we aan de hand van inzichten uit de praktijk, waaronder een gesprek met Iris Koolen, onderwijskundige en een van de initiatiefnemers van AI-Certified2, een maatschappelijk initiatief voor en door de sector, ontwikkeld met een consortium aan partners. AI-Certified biedt een gratis en online toegankelijke leerlijn aan voor AI-geletterdheid voor onder meer zorgprofessionals – van basiskennis tot verdieping – met de mogelijkheid om medewerkers te certificeren.
AI-geletterdheid is een noodzakelijke vaardigheid voor iedere professional. De komst van de Europese AI Act maakt het vanaf 2 februari 2025 zelfs wettelijk verplicht voor zorgorganisaties om hun medewerkers op te leiden in het verantwoord gebruik van AI-systemen (zie kader ‘De AI Act’). Iris Koolen hierover: “AI-geletterdheid is niet alleen iets voor IT’ers of data-experts. Zorgverleners, beleidsmakers, HR, communicatie – iedereen krijgt met AI te maken. AI-geletterdheid gaat veel verder dan alleen kennis van techniek of software: het draait om het herkennen, begrijpen, kritisch beoordelen en praktisch toepassen van AI in de dagelijkse praktijk.”
De zorg staat voor de uitdaging om AI verantwoord in te zetten: uit oogpunt van de burger, patiënt en zorgprofessional. Transparantie is daarbij van belang. Bewustzijn en kennis van AI, over mogelijkheden en onmogelijkheden, alsmede de risico’s zijn een belangrijke randvoorwaarde voor het versnellen van verantwoord gebruik van AI in de sector. Belangrijk is dat alle betrokkenen – patiënt, zorgprofessional, onderzoeker, zorgmanager en bestuurder – passend bij hun veranderende werkomstandigheden op de hoogte zijn van feiten en fictie, zin en onzin, risico’s en aandachtspunten bij de ontwikkeling, implementatie en gebruik en beheer van AI. Dit zowel voor de huidige medewerkers in de zorg als de medewerkers van morgen en overmorgen.
Gegeven de versnellingen van de AI-ontwikkelingen in de zorg, pleiten NVZ en NFU in hun position paper AI in de zorg3 voor intensivering van de voorlichtings- en scholingsinspanningen en het personeel in een periode van 5 jaar op te leiden om AI-vaardig te maken en het (zelf)vertrouwen te krijgen om verantwoord met deze nieuwe technologie om te gaan.
Een AI-vaardige of AI-geletterde zorgprofessional weet hoe AI werkt, welke rol data speelt, welke ethische dilemma’s kunnen ontstaan en welke impact AI heeft op het werk en de patiënt. Cruciaal is het besef dat AI geen magische doos is, maar een systeem gebouwd door mensen – met alle kansen én beperkingen van dien. AI-geletterdheid bouwt voort op digitale geletterdheid en datageletterdheid (zie kader ‘Relatie tussen digitale, data- en AI-geletterdheid’). Deze drie elementen horen bij elkaar. Samen vormen ze de basis voor werken in een wereld die steeds digitaler wordt.
Een essentieel onderdeel van AI-geletterdheid is het Human-in-the-Loop (HITL)-principe: mensen blijven actief betrokken bij de werking, controle en besluitvorming van AI-systemen. AI-geletterdheid betekent dus niet alleen weten wat AI kan, maar ook wanneer en waarom menselijke tussenkomst nodig is. Dit vraagt om een combinatie van medische expertise, systematisch denken en AI-bewustzijn.
Koolen geeft een voorbeeld: “Een verpleegkundige gebruikt een AI-tool die automatisch consultgesprekken samenvat, inclusief symptomen, behandelopties en vervolgacties. Dit bespaart tijd en verbetert de dossiervoering. Een AI-geletterde zorgverlener begrijpt dat de AI werkt op basis van spraakherkenning en medische context, en weet dat het systeemfouten kan maken of nuances kan missen. Daarom controleert en corrigeert de zorgverlener altijd de samenvatting vóórdat deze in het dossier wordt opgeslagen. Zo blijft de mens ‘in the loop’ – zoals het hoort.”
AI-geletterdheid is een randvoorwaarde voor innovatie, kwaliteit en veiligheid bij het inzetten van AI in de zorg. Zonder AI-geletterdheid kan AI niet verantwoord gebruikt worden, met alle risico’s van dien. Er zijn verschillende manieren om te bouwen aan een AI-geletterde organisatie. Denk aan het organiseren van praktijkgerichte trainingen, een basisleerlijn, kleinschalige experimenten met tools als ChatGPT, Lunch & Learn-momenten en inspiratiesessies.
In ons tweede artikel in de komende editie van ICT&health beschrijven we de praktische stappen richting AI-geletterdheid. We laten ook zien hoe zorgorganisaties dit succesvol aanpakken, met voorbeelden uit de praktijk.
De Europese AI-verordening, beter bekend als de AI Act, vormt het eerste uitgebreide wetgevende kader rond kunstmatige intelligentie binnen de EU. Sinds 2 februari 2025 zijn zorginstellingen wettelijk verplicht hieraan te voldoen. Het doel van de AI Act is dat mensen in heel Europa kunnen rekenen op veilige, transparante, traceerbare en niet-discriminerende AI-toepassingen. In grote lijnen beschrijft de AI Act de volgende verplichtingen voor organisaties:
AI-geletterdheid is dus een belangrijk onderdeel van de AI Act. Organisaties die werken met AI-systemen moeten ervoor zorgen dat hun medewerkers beschikken over voldoende mate van AI-geletterdheid. De AI Act stelt dat hierbij rekening moet worden gehouden met de technische kennis, ervaring, onderwijs en training, de context waarin de AI-systemen worden gebruikt en de personen op wie de AI-systemen worden toegepast.
Digitale, data- en AI-geletterdheid horen bij elkaar en bouwen op elkaar voort. Samen vormen ze de basis voor werken in een wereld die steeds digitaler wordt. Je kunt het zien als een leerpad in drie stappen:
Deze drie vormen van geletterdheid versterken elkaar. Als je ze alle drie beheerst, kun je beter samenwerken met technologie, blijf je zelf aan het roer, en ben je voorbereid op de toekomst.
Een nieuwe vorm van leiderschap die past in het digitale tijdperk. Maar wat heeft dit alles voor gevolgen voor mijn vakgebied: de zorg-ICT? Wat is de nieuwe rol van de CIO?
Digitalisering in het ziekenhuis levert vaak nog te weinig op. De belangrijkste voorwaarde voor duurzame digitale transformatie en digitalisering in ziekenhuizen is toewijding. Duurzame digitale transformatie in de zorg komt het beste van de grond als alle betrokkenen die toewijding hebben. De bestuurders die de grote lijnen in de gaten houden. De programmamanager die regelt dat het proces goed loopt. De ICT’ers die de techniek verzorgen. De CIO en de CMIO die de linking pin zijn tussen techniek en werkvloer.
Lees verder
