Schaalvergroting en digitalisering: sleutels tot succes voor medische laboratoria

Het afgelopen decennium is er sprake geweest van een fusiegolf in medische laboratoria. Een duidelijke reden voor die fusiegolf is de toegenomen druk op tarieven voor laboratoria vanuit zorgverzekeraars, maar ook van zorginstellingen die laboratoriumwerk aanbesteden of in concurrentie inkopen.

Zo zagen we in het Noorden des lands de fusie van Certe met medisch microbiologisch laboratorium Izore en de fusie van klinisch chemische laboratoria van ziekenhuizen in Noord-Holland en West-Friesland. Het huisartsenlab Atal-mdc is in het verleden gefuseerd met Medial en binnenkort zal de combinatie AtalMedial samengaan met MC groep. Recentelijk zijn ook de huisartsenlaboratoria van Rotterdam en West-Brabant gefuseerd in Star-SHL.

Diverse ontwikkelingen in medische laboratoria maken ondertussen de bedrijfstak nog ‘data’ intensiever en afhankelijker van digitaal werken. Deze ontwikkelingen zijn in drie hoofdtrends samen te vatten:

1. digitalisering en automatisering laboratoriumproces;
2. digitalisering order en uitslagenstromen met aanvragers en patiënten;
3. toename relevantie van data analyse en processing.
   
   

1 Digitalisering en automatisering laboratoriumproces

Met de komst van moleculaire technieken in het laboratorium van de medische microbiologie is in dit vakgebied de digitalisering verder ingevoerd. Straten voor moleculaire diagnostiek, zoals PCR, kunnen gekoppeld worden aan het laboratoriumsysteem en vereisen niet langer veel handmatige handelingen zoals bij kweken. Ook het beënten van media kan inmiddels volautomatisch gebeuren en met apparatuur die gekoppeld is aan een track. Zo’n track is een transportmechanisme waarmee materiaal, zoals bloedbuizen, over pre-analyse apparatuur en analyseapparatuur gedistribueerd kan worden. Na analyse wordt het materiaal, via de track, gekoeld opgeslagen of afgevoerd.

De trend van digitalisering en automatisering zien we intussen ook in de pathologie; weefselcoupes worden gedigitaliseerd middels scanners, waarna de analyse verder digitaal kan verlopen. De toepassing van de moleculaire technieken (zoals bijvoorbeeld ‘next generation sequencing’) vindt ook steeds meer plaats in de pathologie; bijvoorbeeld voor het opstellen van het moleculaire profiel van een tumor en het opstellen van bijbehorende (gepersonaliseerde) therapie.

De digitalisering en automatisering helpen de laboratoria een antwoord te vinden op de schaalvergroting die het gevolg is van de fusies en concentratie van locaties. Zo zorgen pre-analyse apparatuur en tracks voor de verwerking van duizenden buizen per dag op één locatie. Middleware oplossingen kunnen het werken met meerdere decentrale locaties cq. ‘hubs’ ondersteunen, maar hebben zich hier in Nederland nog beperkt in bewezen. De toenemende digitalisering van het primaire proces brengt tegelijkertijd grote uitdagingen op het gebied van groeiende complexiteit, benodigde infrastructuur en informatiebeveiliging.
 

2 Digitalisering order en uitslagenstromen van aanvragers en patiënten

Steeds vaker wordt de medische diagnostiek door zorginstellingen via selectie- of aanbestedingsprocedures gecontracteerd. In deze contracten wordt regelmatig digitale verwerking van orders en digitale rapportage van uitslagen geëist. Het kunnen verwerken van deze digitale order- en uitslagenstromen is zodoende essentieel voor de medische laboratoria. De laboratoria lopen in de realisatie hiervan echter tegen diverse uitdagingen aan.

• De stromen zijn divers, waardoor met veel verschillende systemen gekoppeld moet worden. Zo zijn er de koppelingen met de EPD’s van ziekenhuizen en GGZ instellingen. Voor de eerste lijn de koppelingen met HIS-en , KIS-en order/uitslagportalen, Zorgdomein en Trombose-applicaties. En in steeds meer regio’s sluiten laboratoria aan op regionale uitwisseling met behulp van XDS-technologie en in sommige gevallen een regio-portaal voor patiënten.
• De berichten zijn onvoldoende gestandaardiseerd: per stroom is men gedwongen met de aanvrager afstemming te plegen op o.a. testcodes, opbouw van de berichten en facturatie. Hiervoor loopt landelijk het traject ‘eenheid van taal’.
• Niet alle individuele aanvragers zijn gemotiveerd tot digitaal aanvragen en in gevallen is de aanvraag complex: in de eerste lijn en voor medische microbiologie worden bijvoorbeeld nog vaak met de hand, en daardoor foutgevoeligere, ingevulde formulieren gebruikt.

In de toekomst komen er ook steeds meer order- en uitslagenstromen rechtstreeks van patiënten bij. Denk aan patiënten met zelfmeetapparatuur zoals al gebruikt wordt in de trombosezorg, maar ook aan koppeling met Persoonlijke Gezondheid Omgevingen.

3 Toename relevantie van data-analyse en processing

Data-analyse en processing worden voor medische laboratoria steeds belangrijker:

• Grotere volumes maken het noodzakelijk de processen tot in detail te stroomlijnen en te beheersen. Voortgangs- en kwaliteitsinformatie van het productieproces moet hiervoor integraal en continue inzichtelijk zijn. De noodzaak hiertoe wordt versterkt door de kwaliteitsnorm ISO15189 voor medische laboratoria.
• De gebruikte technieken, zoals het genoemde ‘next generation sequencing‘ en digitale weefselcoupes produceren steeds meer data. De verwerking hiervan vraagt opslagcapaciteit en geavanceerde technieken om de data snel toegankelijk te hebben en voor langere tijd te bewaren.
• Medische laboratoria ontvangen van steeds meer bronnen data en wisselen deze ook met een toenemend aantal partijen uit. Naast behandelaren die diagnostiek aanvragen, komt hier steeds vaker ook de patiënt zelf bij. Medische laboratoria die ook functie-onderzoeken en biometrie uitvoeren en de hiervoor benodigde gegevensverwerking hebben geregeld kunnen hierbij een integraal beeld van de patiënt creëren, dat relevant is voor een behandelaar.
• De toegevoegde waarde van laboratoria wordt komen uit de duiding van uitslagen, het creëren van een integraal patiëntbeeld op het gebied van diagnostiek dan het ‘sec’ produceren van de uitslagen. Mogelijk gaan zorgverzekeraars in deze ‘spiegelinformatie’ nog een grotere rol spelen.
• Voor de medische microbiologie is epidemiologie een belangrijk onderdeel, i.s.m. met GGD en RIVM om de bacteriële resistentieproblematiek onder controle te houden.

Deze trends zorgen voor een applicatielandschap waarin externe informatieuitwisseling steeds belangrijker wordt. Portalen en platformen voor informatieuitwisseling met aanvragers en patiënten krijgen een steeds grotere rol. Ook komt er steeds meer gekoppelde Point of Care apparatuur op locatie van zorginstellingen en patiënten en vinden data analyses over de grenzen van het lab heen plaats.

Het laboratoriumsysteem blijft nog wel de kernapplicatie van de diagnostiek, maar steeds meer in de ‘back office’. Doordat betrokken leveranciers in genoemde drie hoofdtrends slechts een kleine rol spelen, zien we ook weinig verschuivingen in deze markt. MIPS en Philips blijven marktleiders, met hiernaast enkele kleinere spelers als Bodégro, CGM en Technidata.

Als de medische laboratoria er in slagen om de ontwikkelingen die op hen afkomen succesvol in te zetten, spelen ze in de toekomst een grotere rol richting behandelaren en patiënten. Voor behandelaren kunnen zij toegevoegde waarde leveren met een integraal patiëntbeeld en analyse van patiëntpopulaties. Patiënten kunnen meer zelf gaan kiezen voor diagnostiek en daarvoor terecht bij de medische laboratoria. Potentieel worden de partijen die de diagnose stellen en de partijen die de behandeling uitvoeren meer gescheiden van elkaar, terwijl dit momenteel in o.a. ziekenhuizen nog in dezelfde hand ligt.