Goede samenwerking als sleutel tot zorgtransformatie: Een huisarts deelt zijn perspectief

De zorg in Nederland staat voor ingrijpende veranderingen. De vraag naar zorg blijft toenemen, en er worden steeds meer taken vanuit de tweede lijn, ziekenhuizen, verplaatst naar de eerste lijn, zoals de huisartsenpraktijken. Daarnaast zien huisartsen een toename van sociale problemen zoals financiële moeilijkheden, dakloosheid en andere factoren, die vaak ook medische gevolgen hebben. Een depressie door financiële problemen of fysieke klachten die verergeren door een gebrek aan huisvesting zijn geen uitzonderingen meer.

Tegelijkertijd is er een toenemend tekort aan huisartsen, waardoor de druk op de eerstelijnszorg alleen maar groter wordt. De oplossing hiervoor wordt vaak gezocht in netwerkzorg – een nauwere samenwerking tussen verschillende sectoren en het sociale domein. Maar hoe zorg je ervoor dat deze samenwerking goed verloopt? 

In dit artikel bespreken we het perspectief van huisarts en medisch directeur van ZEL Marc van Wijk, en delen we praktijkvoorbeelden en adviezen voor een succesvolle samenwerking in de zorg. 

"De juiste zorg op de juiste plek is onmogelijk zonder netwerkzorg. Samenwerking tussen het medische en sociale domein is essentieel voor een toekomstbestendige zorg."

Zorgverplaatsing van ziekenhuis naar huisarts: niet altijd wenselijk

De druk om de zorg efficiënter in te richten is groot. Ziekenhuizen hebben de opdracht om te voorkomen dat de zorgvraag en -kosten blijven stijgen. Een van de strategieën die vaak wordt ingezet, is het verplaatsen van zorg van de tweede naar de eerste lijn. Dit houdt in dat taken die voorheen in het ziekenhuis werden uitgevoerd, nu door de huisarts overgenomen worden. Maar dit kan alleen succesvol zijn als het zorgvuldig gebeurt.

Marc benadrukt dat de verplaatsing van zorg alleen moet plaatsvinden wanneer dit passend is. "Zorg uit de tweede lijn verschuiven naar de eerste lijn is alleen nuttig als het aansluit bij de expertise van de huisarts. Begeleiding van chronische zieken kan bijvoorbeeld niet standaard naar de eerste lijn verhuizen, omdat dit vaak specialistische kennis vereist." 

De gesprekken over de keuze van verplaatsing van bepaalde zorg worden vaak geïnitieerd door ziekenhuizen, zonder dat huisartsen bij het maken van die keuze betrokken zijn. "Ziekenhuizen hebben de taak om zorg naar de eerste lijn te brengen, maar huisartsen hebben geen opdracht om deze zorg op te nemen," legt Marc uit. 

Een praktijkvoorbeeld laat zien hoe dit vaak verkeerd gaat: een ziekenhuis vroeg alle afdelingen voorstellen te doen over hoe zorg naar de eerste lijn verplaatst kon worden. Nadat deze voorstellen waren verzameld, werden de huisartsen pas betrokken om de haalbaarheid te bespreken. Volgens Marc is dit het paard achter de wagen spannen. “Transmurale afspraken worden uiteindelijk wel gezamenlijk gemaakt. De crux zit in de keuze van de onderwerpen. Welke zorg kan naar de eerste lijn? Dat wordt vaak in het ziekenhuis bedacht zonder vooraf de huisartsen te raadplegen. Feitelijk zou er eerst een gezamenlijke analyse moeten plaatsvinden waarna een gezamenlijke roadmap wordt opgesteld. We moeten kijken waar de gezamenlijke urgentie ligt en wat haalbaar is voor huisartsen, die al met een toenemende werkdruk te maken hebben."

De samenwerking met het sociale domein: problemen bij de wortel aanpakken

Niet alleen de samenwerking tussen ziekenhuizen en huisartsen is belangrijk. Er liggen ook grote kansen in de samenwerking tussen de medische zorg en het sociale domein. Sociale problemen, zoals schulden of werkloosheid, kunnen leiden tot medische klachten. Huisartsen krijgen deze problemen nu regelmatig als medisch probleem gepresenteerd. Het sociale probleem bij de wortel aanpakken, zal uiteindelijk een preventieve werking hebben op deze zorgvragen.

Een goed voorbeeld van hoe de samenwerking tussen het medische en sociale domein verbeterd kan worden, is een initiatief waarbij een jeugdfunctionaris vanuit de gemeente een dagdeel meedraait in de huisartsenpraktijk. Dit gebeurt onder aansturing van de gemeente, waardoor medische en sociale problematiek direct gecombineerd kunnen worden aangepakt. Of het opzetten van een buurtcentrum waarin zorg en sociaal domein samenkomen, dicht bij de burger. Een ander voorbeeld is een ziekenhuis dat een maatschappelijk werker in dienst heeft die zowel in de tweede lijn als bij sociale problemen kan ondersteunen. Deze integratie helpt om de zorgvraag te verminderen en problemen sneller op te lossen. Hier ligt volgens Marc de toekomst om de zorgvraag écht naar beneden te brengen. 

In het IZA was er tot nu toe zeer beperkt mogelijkheid voor het sociaal domein om hier gelden voor te krijgen. Het Integraal Zorg Akkoord (IZA) gaat per 1 januari 2025 over in IZA 2.0 of, zoals het waarschijnlijk genoemd gaat worden, het Integraal Zorg en Welzijnsakkoord IZWA. Er komt dan structurele financiering beschikbaar voor domeinoverstijgende zorg. Dit zal een enorme duw in de goede richting zijn.
(note: deze beweging staat momenteel onder druk vanwege het huidige advies van de VNG om als gemeenten uit het IZA te stappen d.d. oktober 2024) 

De rol van de huisarts in netwerkzorg

Een van de belangrijkste aandachtspunten in de netwerkzorg is, volgens Marc, de rol van de huisarts. De kernwaarden van de huisartsenzorg ‘integraal, generalistisch, continu en persoonlijk’ zijn in 2019 aangescherpt tot ‘persoonsgericht, medisch-generalistisch, continu en gezamenlijk’. Waar de huisarts voorheen gezien werd als een generalist die van alle markten thuis was, is die rol nu verschoven naar ‘medisch generalist’. De vraag is of huisartsen ook de poortwachter moeten zijn naar het sociale domein, en hoe hun rol zich verder zal ontwikkelen. Marc geeft aan dat er een stevige basis gelegd moet worden voor de samenwerking tussen de huisartsenzorg en het sociaal domein, waarbij er financiële middelen moeten zijn om dit te realiseren. Er is behoefte aan een duidelijke visie op de toekomstige rol van de huisarts in netwerkzorg en de samenwerking met sociaal domein. Dit vraagt om meer discussie en duidelijke afspraken op regionaal niveau, mogelijk zelfs landelijk niveau.

De toekomst: samenwerking en preventie als sleutelwoorden

Marc van Wijk ziet een aantal belangrijke verbeterpunten om de zorg toekomstbestendig te maken. Uit zijn praktijkervaring deelt hij enkele concrete adviezen:

1. Zorg voor regionale samenwerking: Het is essentieel dat alle betrokken partijen, zoals ziekenhuizen, huisartsen en sociale instanties, gezamenlijk aan tafel zitten om te bespreken hoe de netwerkzorg vorm kan krijgen. Dit voorkomt dat oplossingen van bovenaf worden opgelegd die niet werken in de praktijk. 
2. Versterk de stem van de eerstelijnszorg: Huisartsen moeten zich verenigen zodat ze als één duidelijke stem gehoord kunnen worden in regionale overleggen. 
3. Zet in op preventie: De focus moet meer liggen op het voorkomen van zorg door intensiever samen te werken met het sociale domein. Dit kan door bijvoorbeeld buurtcentra te creëren waar zowel medische als sociale hulp samenkomt. 
4. Gebruik digitale tools: Faciliteer samenwerking door digitale communicatieplatformen in te zetten, waardoor zorgverleners makkelijk informatie kunnen delen en afstemmen. 

Als Marc iets zou kunnen veranderen in de huidige aanpak, dan zou hij inzetten op preventie door de bestaanszekerheid van mensen te verbeteren. "Veel sociale problematiek komt uiteindelijk bij de huisarts terecht, terwijl dit politieke keuzes zijn. Door buurtcentra te creëren waar zowel medische als sociale hulp geboden wordt, kunnen veel problemen bij de bron aangepakt worden," aldus Marc.

Zijn boodschap aan ziekenhuizen en zorgorganisaties is duidelijk: "De juiste zorg op de juiste plek is onmogelijk zonder netwerkzorg. Samenwerking tussen het medische en sociale domein is essentieel voor een toekomstbestendige zorg."