FAIR is eerlijk, maar is het ook duurzaam?

De hoeveelheid data op aarde groeit explosief, en die groei stopt voorlopig niet [1]. Die enorme hoeveelheid beschikbare data vraagt om goed beheer, zodat het ook bruikbaar blijft. Om dat mogelijk te maken is de FAIR opgesteld. Deze bestaat uit een reeks principes en richtlijnen om data te beheren, uit te wisselen en (her) te gebruiken. FAIR is in 2016 specifiek opgesteld voor wetenschappelijke data, maar de principes worden tegenwoordig ook in domeinen buiten de wetenschap gebruikt als richtlijn. Naast dat adequaat beheer nodig is voor de groeiende hoeveelheid beschikbare data, vraagt de groeiende hoeveelheid ook om duurzaam databeheer. Het opslaan en beschikbaar stellen van data kost namelijk veel grondstoffen en energie [2]. Kijk maar naar de datacenters die de laatste jaren zijn gebouwd en de energie die nodig is om de datacenters te laten draaien.

In hoeverre draagt FAIR bij aan duurzaam databeheer? En kan het beheren en gebruiken van data nóg duurzamer dan enkel het toepassen van de FAIR-principes? In dit artikel zoeken we dat uit aan de hand van de circulariteitsladder, een veelgebruikte tool in de duurzaamheidssector.

FAIR en duurzaamheid

FAIR staat voor Findable, Accessible, Interoperable, en Reusable [3]: 

• Vindbaarheid (Findable) schrijft voor dat data gemakkelijk te vinden en identificeren moeten zijn, door gebruik te maken van onder andere metadata en unique identifiers; 
• Toegankelijk (Accessable) schrijft voor dat door standaardisatie van communicatieprotocollen en beschikbaar houden van metadata, de data toegankelijk moeten zijn voor iedereen; 
• Uitwisselbaar (Interoperable) schrijft voor dat door gebruik te maken van breed toegankelijke vocabulaires, de data makkelijk uitwisselbaar moet zijn tussen systemen; 
• Herbruikbaar (Reusable) schrijft voor dat de herkomst van data duidelijk beschreven moet zijn, inclusief licenties, zodat duidelijk is waar het vandaan komt. 

De bovenstaande principes sluiten op het eerste oog goed aan op duurzaam databeheer en efficiënt omgaan met grondstoffen en energie. De principes streven namelijk (de mogelijkheid tot) hergebruik van data na, zodat data niet voor een tweede keer verzameld en opgeslagen hoeft te worden. Dit voorkomt verspilling van tijd, grondstoffen en energie. Toch is het goed om te realiseren dat het onnodig herbruikbaar en uitwisselbaar maken van data (het is niet zeker dát data nog een keer gebruikt gaan/hoeven te worden) juist zorgt voor energieverspilling, wat niet pleit voor een bijdrage aan duurzaam databeheer.

Om de FAIR-principes bij te laten dragen aan duurzaam databeheer, moet je eerst nagaan of de data wel uitgewisseld en/of hergebruikt dient te worden. Dus wil je FAIR duurzaam inzetten? Stel dan eerst vast of het van belang is dat de data vindbaar, toegankelijk, uitwisselbaar en herbruikbaar zijn, om te voorkomen dat dit onnodig energie verspilt.

Misschien vind je dit ook interessant om te lezen: De tweesnijdende rol van ICT in de transitie naar een duurzame samenleving

FAIR is duurzaam, maar het kan beter… 

Toch denken we dat het nóg duurzamer kan. De circulariteitsladder laat dit goed zien [4]. De ladder onderscheidt 6 niveaus om de mate van circulariteit van producten aan te geven (zie afbeelding). Elke trede omhoog op de ladder is een stap duurzamer.

FAIR heeft met name betrekking op het verlengen van de levensduur van het ‘product’ data (R3 t/m R5), door efficiënt gebruik en hergebruik mogelijk te maken. Volgens de circulariteitsladder betekent echt duurzaam databeheer in eerste instantie nagaan of data verzameld moet worden, of dat de data al elders beschikbaar is (R1: Refuse en Rethink).

In de praktijk zien we dat data vaak onnodig veel wordt verzameld en lang wordt opgeslagen. Vaak meer en langer dan nodig is. Het beheer van al deze hoeveelheden data kost veel energie, grondstoffen (en geld). In dat opzicht is het veel duurzamer om vooraan in de keten, tijdens de verzameling van data, na te gaan of de data wel opgeslagen moet worden, of dat de data (eventueel na gebruik) direct verwijderd kan worden. Want dan ben je pas écht duurzaam bezig!

Ook aan de slag met duurzaam databeheer?

Digitalisering (en daarmee ook data) wordt vaak als oplossing voor klimaatproblemen gezien, en dat is terecht, maar het is ook goed om bewust te zijn van de effecten van data op het klimaat. Wil je binnen jouw organisatie ook aan de slag met (duurzaam) databeheer, of wil je op de hoogte blijven over het onderwerp ICT en duurzaamheid? Abonneer je dan op de M&I/nieuwbrief of neem contact met ons op.