Sociaal domein


Het sociaal domein betreft alle dienstverlening die een gemeente verricht voor participatie en zelfredzaamheid, zorg en jeugd, en sinds de decentralisaties in 2015 ook de Participatiewet, Jeugdwet en de wet gemeentelijke schuldhulpverlening. Aan de decentralisaties ligt een aantal verwachtingen van het Rijk ten grondslag. Door de verantwoordelijkheid voor de Wmo 2015, de Jeugdwet en de Participatiewet bij gemeenten neer te leggen, zou het beter mogelijk zijn om vroegtijdige (lichte) hulp te bieden, zodat voorkomen kan worden dat zwaardere en duurdere hulp nodig is. Ook zouden gemeenten beter in staat zijn om integraal te werken op de drie terreinen van het sociaal domein, en zou er een betere samenwerking mogelijk zijn met andere partijen. 

  • De Modelgemeente ondersteunt inwoners om mee te kunnen doen in de maatschappij. Voor jongeren om gezond, veilig en met eerlijke kansen op te groeien. Voor anderen om zo lang mogelijk gezond en met plezier zelfstandig te leven.
  • De Modelgemeente werkt integraal, wat betekent dat er voor burgers nog maar één loket is waarbij inwoners terecht kunnen voor hun zorgvraag. De gemeente werkt hierbij samen met ketenpartijen om zo goed mogelijk zorg te kunnen bieden. Onderling hebben zij, in afstemming met de hulpbehoeve, afstemming om burgers zo goed mogelijk te faciliteren bij hun situatie.
  • De Modelgemeente is financieel gezond en in controle over haar financiën. In plaats van achteraf te verantwoorden is zij in staat de budgetten goed te voorspellen en weet zij daarnaast tijdig bij te sturen. Hierbij is het gebruik van data van groot belang. Data wordt ingezet voor dashboards met stuur- en managementinformatie en de Modelgemeente gebruikt KPI´s op te sturen. Hierdoor is er grip op kosten en wordt op basis van deze data beleid geformuleerd. Dit betreft zowel gemeentelijke data als die van ketenpartners. De Modelgemeente weet de kosten waar het kan te drukken en administratieve lasten te verlichten. Financieel gezond betekent ook inzetten op preventie; voorkomen is beter dan genezen. Met de toenemende druk op het sociaal domein is dit ook gunstiger voor de financiën op de langer termijn. De Modelgemeente zet in op preventie, positieve gezondheid en gezonde leefstijl. Heeft breed opgezette sociale (wijk)teams, die laagdrempelig toegang tot sociaaldomeinvoorzieningen organiseren en zet in op goedkope en algemeen toegankelijke voorzieningen om aan de hulpvraag van inwoners tegemoet te komen.
  • De Modelgemeente is zich ervan bewust dat het sociaal domein dusdanig complex en omvangrijk is, dat de uitvoering regionaal opgepakt moet worden. Hierdoor wordt er bespaard op de administratieve lasten en wordt de zorg regionaal ingekocht. Hierbij is steeds meer sprake van partnerschap tussen gemeenten en zorgaanbieders in plaats van alleen een inkooprelatie.

Integraal werken

De Modelgemeente werkt integraal door samenhang en samenwerken in haar dienstverlening toe te passen. Eén van de gedachten achter de decentralisaties in het sociaal domein is, dat wanneer de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van maatschappelijke ondersteuning, jeugdhulp én dienstverlening op het terrein van werk en inkomen bij gemeenten ligt, het eenvoudiger wordt om integraal te werken. Dit is met name zichtbaar wanneer er sprake is van multiproblematiek in zorg en/of werk&inkomen. Integraal werken, betekent dat de gemeente als regisseur invulling geeft aan de gedachten achter 'één burger/gezin, één plan, één aanpak en één regisseur' om door middel van deze gedachten de hulpvraag zo goed mogelijk op te pakken en uit te voeren. 

  • Eén loket
    Inwoners kunnen in de Modelgemeente met hun hulpvraag terecht bij één loket (digitaal en/of via bv gemeenschappelijke huisvesting) voor ondersteuning; de gemeente bepaald daarvandaan welke zorg en dienstverlening passend is. De Modelgemeente is als regisseur van het sociaal domein in staat om een passende oplossing te bieden en daarbij niet van één specifiek punt uit te gaan maar het geheel te overzien om daarmee een integrale oplossing te bieden. Het (sociale) wijkteam werkt binnen de Modelgemeente ook als een loket, maar dan meer gericht op preventie, vroegsignaleren en bij een definieerde zorgvraag om indicatiestelling en uitvoering.
  • Samenhang en samenwerken
    Integraal werken vraagt om samenhang en samenwerken van hulpverleners, bijvoorbeeld bij het aanbod van gemeentelijke voorzieningen en afstemming rondom voortgang van het hulpverleningstraject. De Modelgemeente heeft hulpverlening beter in beeld, faciliteert afstemming tussen hulpverleners en is één hulpverlener als verantwoordelijke én contactpersoon de regisseur over het hulpverleningstraject. De Modelgemeente faciliteert (keten) samenwerking tussen professionals die bij hulpverlening betrokken zijn en coördineert hulpverlening door de inzet van slimme communicatietechnologieën tussen professionals onderling én in contact met burgers. Zij kunnen vervolgens zelf meer de regie over hun hulpverlening en gegevens voeren. Veelgebruikte tools hierbij zijn eHealth applicaties en een Persoonlijke Gezondheidsomgeving (PGO) om zelf je dossier bij te houden en regie op te voeren.

Financieel gezond

Het sociaal domein bestaat uit meerdere subdomeinen met daarin tal van uitvoeringsorganisaties. De Modelgemeente pakt als regisseur verantwoordelijkheid voor de organisatie daarvan, als ook de financiele opdracht om dit goedkoper te organiseren dan voor de decentralisaties. Dit blijkt in de praktijk weerbarstiger dan gedacht, mede door een lagere drempel van latente vraag waardoor groei in van de zorgbehoefte ontstaat. De Modelgemeente heeft realtime inzicht in haar financiele positie om zodoende groeiende vraag in goede financiele banen te begeleiden. Door dit overzicht kan zij betere keuzes maken, waardoor nieuwe inzichten ontstaan en veranderingen gemakkelijker doorgevoerd kunnen worden.

  • Administratieve lasten verminderen
    De Modelgemeente realiseert haar financiele taakstelling in het sociaal domein door financieel gezond te zijn. Zij vermindert de complexiteit van het stelsel van voorzieningen, heeft grip op kosten en vermindert hierdoor administratieve lasten voor ambtenaren, hulpverleners én burgers. Hierdoor ontstaat meer direct clientcontacttijd, immers minder regels en verantwoording besparen die zodoende wél nuttig besteed kan worden. Minder regels en verantwoording, meer outreachend- en integraal werken.
  • Van verantwoorden naar voorspellen
    De Modelgemeente voert een goede basisregistratie, waardoor data overzichtelijk gepresenteerd wordt in dashboarden en management- en sturingsinformatie. De gemeente stuurt op basis van KPI's, krijgt daardoor onder andere grip op kosten en werkt zoende data- en informatiegestuurd. Met data voorspellen kan ook gedacht worden aan de meer preventieve kant van zorg, welke voorzieningen worden verwacht bij een persoon of gezin bij bepaalde situaties en hoe kunnen we op maat deze (eerder) inzetten. De Modelgemeente werkt zo transparant en signaleert vroegtijdig, waardoor eerder hulp geboden wordt. Duurdere vormen van zorg (en sociale problemen) worden zo voorkomen.

Wegwerken achterstanden

Het sociaal domein is bij uitstek het domein waarin de met name sociale effecten van de Corona-crisis zichtbaar worden. Er ontstaan achterstanden in dienstverlening, wachtlijsten en voor veel mensen is eigen welzijn bepaald niet toegenomen. Dit betekent dat een grote druk op sociale voorzieningen ontstaan komende jaren. Gemeenten werken nu al aan het flexibiliseren van de arbeidsmarkt, zodat mensen sneller een nieuwe baan kunnen vinden. Verder in de tijd gezien, betekent dit dat gemeenten samen met onderwijsinstellingen en bedrijven inzetten op 'een leven lang leren'.

  • Achterstanden en druk op sociale voorzieningen
    Achterstanden in het verlenen van diensten aan burgers, maar ook achterstanden in welzijn en daarmee het ontstaan van mogelijk een grote toename in gemeentelijke sociale voorzieningen als bijstand, (jeugd) GGZ en schuldhulpverlening. Er ontstaat een grotere druk op het stimuleren van vrijwilligersorganisaties, ouderenbonden, buurthuizen, jeugdwerk, sportclubs e.d. Potentieel komt er wellicht een grote vraag aan werkloosheidsuitkeringen op de gemeenten af, waardoor zij veel tijd kwijt zijn met het verlenen van uitkeringen en begeleiden van mensen naar (ander) werk. 
  • Flexibilisering van de arbeidsmarkt
    Het verder digitaliseren van dienstverlening en het flexibiliseren van de arbeidsmarkt, moet ertoe bijdragen dat de druk op gemeentelijke diensten afneemt en er minder mensen gebruik maken van het aanbod op de bijstand. Wanneer gemeenten, onderwijsinstellingen en bedrijven gezamenlijk optrekken in het flexibiliseren van de arbeidsmarkt door met name economische ontwikkelingen gezamenlijk op te pakken en mensen breder (tijdens het werkbare leven) op te leiden en te laten ontwikkelingen, ontstaan er wendbare en flexibele arbeidskrachten die eerder op (ander) werk terecht kunnen komen. Ook wel 'een leven lang leren' genoemd.

Beweging naar de voorkant

De gemeente, zo is de gedachten achter de decentralisaties, is als meest nabije overheidslaag het meest in staat de zorg voor haar burgers te kunnen organiseren. De Modelgemeente past dit toe, door het centraliseren van taken, verantwoordelijkheden en budgetten. Hierdoor krijgen zij de mogelijkheid om maatwerk aan burgers te verlenen. Enerzijds door het opzetten van uitvoerende (sociale) wijkteams, anderzijds door het inzetten van algemene toegankelijke voorzieningen. In combinatie met de in gang gezette beweging naar preventie, 'positieve gezondheid' en samenwerking met onderwijs en bedrijven, verschuift de Modelgemeente steeds meer naar voren in de aanpak van maatschappelijke problemen; voorkomen is beter dan genezen.

  • Opzetten van (sociale) wijkteams
    Om inwoners de mogelijkheid te bieden met een hulpvraag naar de gemeente toe te stappen, zijn bij veel gemeenten (sociale) wijkteams opgezet die moeten zorgen voor een laagdrempelige toegang tot sociaal domein voorzieningen. De Modelgemeente heeft dit zo georganiseerd en biedt zo laagdrempelige zorg, werkt integraal in een verkokerd landschap en weet hierdoor de uitvoering van zorg ook nog eens goedkoper te organiseren dan voorheen.
  • Inzetten van algemene toegankelijke voorzieningen
    Om aan hulpvragen van mensen tegemoet te komen, zijn binnen het sociaal domein in de Modelgemeente algemeen toegankelijke voorzieningen gericht op participatie en het voorkomen van lichte en zwaardere hulpverlening. Dit is een complex stelsel van voorzieningen, waar de Modelgemeente dit vergemakkelijkt heeft, zonder daarbij maatwerk voor inwoners teniet te doen. Oplossingen daarbij zijn om wijkgericht en integraal zorg voor inwoners te bieden.

Regionale samenwerking

Regionale samenwerking is aan de orde van de dag. Gemeenten werken samen in Gemeenschappelijke Regelingen om taken op regionale schaalgrote te organiseren, zij werken met andere gemeenten samen rondom multiprobleemgezinnen en werken met onderwijsinstellingen en bedrijven samen om maatschappelijk thema's rondom gezonde leefstijl te bevorderen. Zomaar een greep uit de tal van regionale samenwerkingen waar de gemeente deel van uitmaakt om het sociaal domein goed te kunnen organiseren. De Modelgemeente weet nieuwe ontwikkelingen en vraagstukken, zoals de beweging van inkoop naar partnerschap en het integraal- en domeinoverstijgend werken en financieren vorm te geven.

  • Van inkoop naar partnerschap
    Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van taken, waardoor zij vele contracten met uitvoerende organisaties afsluiten. De Modelgemeente heeft daarom goede sturing op de inkoop, afsluiten van contracten en realtime inzicht in de gemaakte kosten ingericht. De rol van de Modelgemeente is daarin verschoven van inkoop naar partnerschap om meer ruimte te laten bij de uitvoering van taken en verantwoordelijkheden door derden.
  • Integraal- en domeinoverstijgend werken en financieren
    De Modelgemeente faciliteert ook in contact met ketenpartners het integraal werken. In toenemende mate gebeurt dit ook domeinoverstijgend in bijvoorbeeld de uitvoering van ketenzorg rondom individuele problemen van burgers, de aanpak van doelgroepen zoals jeugd-ggz, schoolverlaters, schulden, veiligheid, crisisdienstverlening, multiproblematiek, armoede en de aanpak van preventie, gezondheid (veelal ondergebracht in preventieakkoord ter verminderen van overgewicht, roken en alcohol) en bevordering van gezonde leefstijl. Binnen de Modelgemeente is regionale samenwerking genormaliseerd en aan de orde van de dag. Zij stuurt op resultaten en prestaties en niet op prijs en volume.